Mediamatic Magazine Vol. 7#2 Geert Lovink 1 jan 1993

Günther Walraff in Transylvanië

De Duitse journalist, activist en meester van de metamorfose, Günther Walraff, onthulde aan Mediamatic een onlangs gestrand project. Walraff zou under cover in het Roemenië van Ceausescu leven, de miserabele leefomstandigheden in een Transsylvanisch dorp optekenen en via en rol in een echte Draculafilm het land weer verlaten.

In 1988 kwam de West-Duitse undercover journalist Günther Walraff in contact met Roemenen van Duitse afkomst, afstammelingen van Duitsers die zich eeuwen geleden in Transsylvanië hadden gevestigd. Ze waren Roemenië ontvlucht en in ontredderde staat terechtgekomen in de Bondsrepubliek. Pas heel laat, in het jaar voor de val van dictator Ceausescu, was in het Westen informatie op gang gekomen over de dreigende afbraak van duizenden dorpen, de catastrofale levensomstandigheden en de paranoïde vormen die de persoonlijkheidscult rond Ceausescu had aangenomen. De gegevens die Walraff verzamelde over de vernietiging van de dorpen en de deportaties naar nieuwbouwsilo's, werden bevestigd door de Roemeens-Duitse schrijfster Herta Müller. De gruwelverhalen waren beslist geen anticommunistische propaganda, dus ging Walraff aan de slag. Een extra aanleiding voor Walraff om zich op Roemenië te storten vormde een tv-reportage van een hofjournalist van de Beierse omroep die het officiële Roemenië bezocht en de alarmerende berichten zo nodig moest relativeren.

Zoals gewoonlijk ging Walraff op zoek naar een nieuwe identiteit: Ik vond een dubbelganger, een Roemenen-Duitser die 30 jaar geleden naar de Bondsrepubliek was geëmigreerd. Qua instelling zou je hem wel een politiek dissident kunnen noemen, maar hij was niet actief. Met zijn identiteitspapieren zou ik officieel terugkeren naar zijn geboorteland en bij zijn familie, die nog in Transsylvanië woonde, intrekken. De Roemeense autoriteiten hadden met dit geval politieke propaganda kunnen maken. Ze zouden het prachtig vinden dat een westers zakenman in het openbaar trouw aflegt aan Ceausescu. Ik had ook nog kunnen regelen dat in de Bildzeitung (het Duitse boulevardblad) een negatief verhaal over zijn terugkeer zou verschijnen, wat de zaak alleen nog maar aannemelijker zou hebben gemaakt. Twee familieleden zouden onder gevaarlijke omstandigheden het spel meespelen en ik zou het dagelijks leven in dit stervende dorp een paar maanden of een half jaar lang vastleggen. In het dorp was de school al gesloten, de huizen vernield en de straat een modderpad geworden. Het dorp stond op de lijst om te worden weggevaagd. Ik zou gaan werken met een kleine, verborgen videocamera, die ik nu ook bij mijn huidige project gebruik.

Dracula

Het probleem was hoe Walraff en zijn 'familieleden' ongeschonden het land weer zouden kunnen verlaten. In de jaren tachtig had het 'surreële' communistische regime het land in een totaal isolement gemanoeuvreerd, het was voor Roemenen onmogelijk het land te verlaten. In deze voorbereidingstijd diende zich een filmidee aan dat in het Roemeniëplan werd opgenomen. Walraff:// Indertijd had ik contact met de Amerikaanse regisseur Bobby Roth, een vertegenwoordiger van de New American Cinema. Hij had een film gemaakt over mijn undercover baan bij de Bildzeitung. We wilden altijd al een keer samenwerken, bovendien waren zijn voorouders van Roemeense afkomst. Hij zou via officiële weg een verzoek indienen om een onschuldige Draculafilm op te nemen. Om deviezen binnen te krijgen waren de instanties daar zeer happig op. Het historische Draculakasteel in Bran zou ons dan ter beschikking worden gesteld om de filmopnames te maken. Roth had al financiers en was bezig met de vergunningen en het scenario. Het moest uiteindelijk een onafhankelijke speelfilm annex documentaire worden, een politieke parabel waarin Ceausescu met Dracula vergeleken werd, die de levensenergie uit het volk zuigt. Misschien op dezelfde manier opgenomen als de eerste Koerdische speelfilm, Siyabend ü Xece// van Sahin Gök die op het Rotterdamse Filmfestival 1993 te zien was. Daarin was het geluid van de stom spelende acteurs er naderhand op aangebracht, zodat de bewakers die op de set aanwezig waren niet door hadden waar de film eigenlijk over ging.

Hoe zou Walraff in contact komen met de Dracula-filmcrew? De hoofdrolspeler zou door ziekte uitvallen en tijdens het zoeken naar een vervanger zou men dan bij toeval op mij stuiten. De regisseur zou mij vervolgens 'ontdekken', zoals dat in de filmbranche wel vaker gebeurt. Ons idee was de Dracula-fictie te vermengen met beelden uit de harde realiteit. Het speelfilmmateriaal zou afgewisseld worden met het videomateriaal dat ik onder moeilijke omstandigheden had gemaakt. Er werd gewerkt aan het filmscript toen het nieuws kwam van de val van Ceausescu. Gelukkig mag ik achteraf zeggen, heb ik deze gevaarlijke rol niet hoeven spelen. Het is me in het verleden al twee, drie keer overkomen dat de werkelijkheid mijn plannen inhaalde. In deze onstuimige tijden is het onlangs nog een keer gebeurd.

Gezien de catastrofale situatie in het neocommunistische en nationalistische Roemenië van na 1989 zou er eigenlijk alle aanleiding zijn om het Dracula-project voort te zetten. Walraff: Zeker, op dit moment worden de gevluchte Roma's die in Duitsland verblijven weer op transport naar Roemenië gezet, terwijl de verantwoordelijkheid voor de vernietiging van 500.000 Roma's tijdens het nazi-regime nog steeds niet wordt toegegeven, laat staan dat de Duitse regering daaruit consequenties trekt.

Gedurende zijn metamorfoses heeft Walraff al eerder met de videocamera gewerkt. Wat denkt hij van de lichtgewicht camcorders? Bij Ganz Unten (waarin ik de rol van de Turkse gastarbeider speelde) moest ik nog 7 kilo met me meeslepen, dat is nu gereduceerd tot 2. De angst te worden ontdekt is niet meer zo groot. Vroeger had ik een camera in mijn grote werktas, gecamoufleerd door een thermoskan met koffie. Toen ik bij Thyssen werkte zat daar ook een pornocassette in voor het geval ik ontdekt mocht worden. Je komt met de kleinere camcorders van tegenwoordig niet zozeer dichter bij de gebeurtenis, maar je gedraagt je onbevangener. Je kan de tas met de camera van de ene plek naar de andere meenemen zonder dat het opvalt. De grote reistas moest veelal op dezelfde plaats blijven staan en de kans was maar klein dat er iets in die kamer voorviel. Soms gebeurde er uren lang niets. De kleine tas kan je gemakkelijker heen en weer bewegen en er iets uitnemen.

Zou het gezien de populariteit van de homevideo, ook op tv, in de toekomst makkelijker worden openlijk te filmen? Nee, de situaties waarin ik me begeef bevinden zich altijd in een sfeer van geheimhouding. Zelfs een onschuldige toeristencamera zou al alarmerend werken. Ik gebruik wel een fototoestel dat via een spiegel naar achteren opnames maakt. Maar ik ben wel geïnteresseerd in de kleine videolenzen die bij chirurgische operaties wordt gebruikt. Die zouden een revolutie in het documentaire werk kunnen betekenen.