Het goede voorbeeld
Also Johannes Luiloffs gewesen Raetsheer
deser Stadt, jegendwoordig mede eene van de
Gedeputeerden van de Provincie van de Stadt Groningen
ende ommelanden, sich vervordert en niet ontsien
heeft, omme op Sondage wesende den vijfde Decembris
laest lede als op den selve dag in den A. Kercken
het avontmael weerde gecelibreert, te gaan
drincken in den hoerhuijs, ten huijse van Lodewijck
Sinckhorst Weert, in De Drie Steerns tusschen
Heer- ende Oosterpoorten, alwaer hij den Vrouwe
mensch Swart Anneke genaempt versocht
heeft om hem met roeden te gijsselen, ende
geresulteert zijnde, den ander hoer genaempt
mense Jansen uijt de hoerenstraet laten halen
met enen rijsen bessem, en met den selven
de voorts mense op haar blote billen gegijsselt
en sich selven mede op zijn blote billen laten
gijsselen, het selve tot die weyse bij beurten
alternerende. Ende dat hij de voors mense bloot
op zijn schoot heeft gehad en met sijn handt
op de billen geslagen heeft. Dat mede hij Luiloffs
sodanig exercitie van sich met roeden te laten
gijsselen, wel meer gepleegt heeft, ende nament-
lijckes in het Voorwinter ten tidi van de Vorst
in de hoerenstraet ten huijse van den soldaet
genaempt Raetus, al waer hij van den voors
Soldaets Vrouwe Crijne genaempt sich mede
heeft laten gijsselen in ansient van de voors
mense en andere Vrouwspersonen all t’welcke
saeken sijn van quade gevolgen, streckende tot
onteringe den vilipendentie van de Regierstant
en geen sins overeencomen met de qualiteijijten
de welcke gerequireert worden in de persoonen
die in publique digniteijt geconstitueert wordt
ende de exempel van een vroom levent voor
alle mensch behoort te zijn.
Verschillen met toen
Zo begint op zaterdag 3 januari 1629 het proces tegen Johannes Luiloffs, gedeputeerde van de provincie Groningen. Het stuk gaat nog een aantal pagina’s verder. Daarin krijgen ook de waard van het hoerenhuis en de twee hoeren Swart Anneke en Jansen hun straffen. Deze drie zitten al tijdens het proces gevangen, dus nog vóór de uitspraak. En alle drie worden ze levenslang verbannen.
Johannes Luiloffs is tot het proces gewoon vrij man. Bovendien mag hij blijven wonen waar hij woont. Zijn straf bestaat slechts uit twee maanden huisarrest, 300 gulden boete en hij mag geen publiek ambt meer bekleden. Het heeft er alle schijn van dat de aanstichter zelf minder hard wordt veroordeeld dan de pimp en de hoeren. In het proces is bovendien geen enkele aandacht voor de situatie van de hoeren. Welke nijpende omstandigheden dwong hen tot het verhuren van hun lichaam? Voor hun toestand hebben medici, onderwijzers en geestelijken vanaf de late 19e eeuw steeds meer aandacht gevraagd, hand in hand met de strijd om betere levens- en werkomstandigheden voor de arbeidende klasse. Een van hen is Ali Cohen, die het proces tegen Luiloffs het eerste vermeldt. Hij komt regelmatig over de vloer bij de familie Jacobs. Dochter des huizes, Aletta Jacobs, heeft deze strijd later voortgezet.
Parallellen met het heden
De levenslange verbanning betekent dat de waard en de twee hoeren voorgoed de provincie Groningen uit moeten. Daarbuiten zijn ze vrij. In de 17e eeuw schepen provincies elkaar grootschalig op met hun veroordeelden: uit het zicht is opgelost. Het doet denken aan uitgeprocedeerde asielzoekers nu. Een tweede parallel met het heden is de gedoogcultuur. Uit het proces blijkt dat Groningen een hoerenstraat, hoerenhuizen en hoeren heeft. Maar het beroep uitoefenen is strafbaar. De laatste parallel met het heden is de reden voor Luiloffs veroordeling: hij is een ambtsdrager en moet daarom het goede voorbeeld geven. In zijn geval had hij naar de Avondmaalsviering gemoeten, net als zijn stadsgenoten. Het is nu niet anders. Recente gevallen die massale hoon ontketenden omdat ze het goede voorbeeld hadden moeten geven zijn onder meer wethouder Rob Oudkerk, staatssecretaris Willem Vermeend, Dominique Strauss-Kahn, Bill Clinton en Silvio Berlusconi.
Als we de kans krijgen
Maar hoeveel van de Groningers die op 5 december 1629 wel braaf in de kerk zaten droomden vergelijkbare zaken? En hoeveel van ons dromen wel eens over vreemd gaan, een partner er naast, betaalde seks, een gepassioneerde ontmoeting met een collega of iemand van de sportschool? We hebben allemaal die fantasieën. Maar weinigen zetten die droom om in daden omdat we de middelen niet hebben of omdat we de eventuele consequenties niet willen dragen. Als surrogaat lezen we roddelbladen en doktersromannetjes, kijken tv-series waarin dat allemaal wel gebeurt of we hebben een prikkelende pin-up op ons mobieltje. Een historische equivalent is het hier afgebeelde ivoren mesheft uit ca. 1700 met een half blote vrouw.
De meesten van ons houden het daarbij. Niet omdat we zo keurig zijn. Als wij de kans krijgen en er mee weg kunnen komen gaan velen van ons overstag. Trouwens, dat doen we al en echt niet alleen mannen. Vrouwen kunnen er ook wat van: 2-4% van ons draagt geen enkel gen van de man die wij papa noemen. Een ander voorbeeld: de documentaire “Rent a Rasta” door J. Michael Seyfert toont dat alleen al in Jamaica jaarlijks meer dan 80.000 westerse vrouwen genieten van een “romantische” vakantie.
Schadenfreude
Zo ethisch zijn wij gemiddeld dus niet. Wat gaat er dan schuil achter dat “hooggeplaatsten hebben een voorbeeldfunctie”? Er wordt maar heel selectief moord en brand geschreeuwd. Als ik vreemd ga of elk weekend naar de hoeren, kraait daar geen haan naar, behalve ongetwijfeld mijn vrouw. Artiesten, politici of leden van het koninklijk huis treft veel eerder hoon. Waarom? Wilco W. van Dijk schreef, samen met anderen, een reeks invloedrijke artikelen over de achtergrond. Het sleutelwoord is Schadenfreude; leedvermaak op zijn Nederlands. Wij genieten als een ander faalt omdat de ander dan in aanzien daalt waardoor wij in vergelijking weer beter lijken. En we voelen het meeste leedvermaak bij het falen van mensen die succesvoller zijn dan wij. We kunnen dan tevreden vaststellen dat het verschil toch niet zo groot is als we vreesden.
Eigenwaarde
Bovendien ontdekte Van Dijk: hoe minder eigenwaarde, hoe meer leedvermaak we hebben. Mensen die zeker over zichzelf zijn hebben het ongeluk van anderen minder nodig. Getuige het succes van roddelbladen waarin alles wat een beetje succes heeft door het slijk wordt gehaald, hebben nogal wat mensen een lage dunkt van zichzelf. En als we niets kunnen vinden, verzinnen we wel iets. Neem Wesley Sneijder, succesvolle doorzetter uit een arbeiderswijk, reist de wereld rond, staat constant in de krant, is rijk, heeft een kast van een huis, een mooie auto en is getrouwd met een prachtige vrouw. Het verschil met ons eigen bestaantje is wel erg groot. Dat maakt velen onzeker over onszelf. Daarom benadrukken we keer op keer dat íe wel héél klein is: we schilderen hem af als dwerg, dan voelen we onszelf wat minder klein.
Dus als u bij het lezen van de veroordeling van Luiloffs heeft gegniffeld, geen nood. Lag u op de grond van het lachen, dan wordt het wellicht toch tijd voor de psychiater.
Bronnen
Proces tegen Johannes Luiloffs: Archief van het volle gerecht van de stad Groningen, toegangsnr.: 1534, inventarisnr.: 974 (notulen van rechtdagen in criminele zaken, 1616-1690), folio 38 -39v.
L. Ali Cohen, “Bijdrage tot de geschiedenis van de prostitutie en hare regeling in de stad Groningen van 1425 tot heden.” In: Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, 1860, volume 4, p.533-536.
K. Anderson, “How well does paternity confidence match actual paternity? Evidence from worldwide nonpaternity rates.” In: Current Anthropology, 47(3) 513-520.
W. W. van Dijk, G. M. van Koningsbruggen, J. W. Ouwerkerk, Y. M. Wessling,
“Self-esteem, self-affirmation, and schadenfreude.” In: Emotion, Vol. 11(6) dec. 2011, 1445-1449.
L. Serkei, Can’t buy me love? Op zoek naar vrouwelijkheid, seksualiteit en liefde in de Cariben. Universiteit van Amsterdam: Culturele Antropologie, 2009.