Sinds de opkomst van de TV in de jaren vijftig is er niet sensationeel veel veranderd aan de vorm van het toestel.
Een belangrijke rol daarbij speelt de kegelvormige beeldbuis, die achter het beeldscherm uitsteekt. Een essentieel onderdeel van de beeldbuis is het electronenkanon.Dit zorgt er namelijk voor dat er beeld ontstaat. Het schiet electronen tegen het beeldscherm aan waardoor fluorescerende fosfordeeltjes die erop aangebracht zijn, oplichten. Wil er sprake zijn van een goede beeldkwaliieit, moet het electronenkanon op een bepaalde afstand van het beeldscherm zitten. Vandaar dat er altijd een bobbel aan de achterkant van de TV te zien is.
In de loop der jaren is door de technologische ontwikkeling de afstand tussen scherm en kanon wel steeds kleiner geworden, maar zijn grens is nu wel bereikt. Een platte beeldbuis vraagt òf om een geheel andere opstelling en constructie van het electronenkanon, òf om een nieuw procédé (men experimenteert bijvoorbeeld met het LCD-Liquid Crystal Display-scherm, waarbij het beeld wordt gevormd door vloeibare kristallen).
TV-Design - Published in Mediamatic Magazine Vol. 1#1 (1986)
Schematische voorstelling van een convemionele televisie-beeldbuis/schematical representation of a conventional TV tube
In de jaren 90 zullen TV'S met platte schermen waarschijnlijk in de handel zijn.
Onzichtbaar maken van de achterkant
Behalve in de professionele sector, waar het doosmodel in zwang is (en daarvan afgeleid de 'monitor look' huiskamertypes) hebben de ontwerpers van TV-toestelien zich aangesloten bij het streven van de technici naar een platte beeldbuis. Je ziet dat ze zich steeds meer zijn gaan richten op het zo onzichtbaar mogelijk maken van de achterkant van de TV.
Vergelijk je de vorm van de televisietoestellen uit de jaren 50, 60, 70, 80, dan is deze tendens duidelijk te herkennen. Was de TV in de beginjaren nog in een vierkante kast gebouwd, langzamerhand wordt de kast opengebroken... De meestal houten omlijsting wordt steeds smaller, terwijl er aan de achterkant een steeds groter stuk zwart zichtbaar komt; een kunststoffen omhulsel dat de vorm van de beeldbuis volgt. De suggestie van een platte TV wordt nog vergroot door de voorkant anders van kleur te maken dan de achterkant.
Rca TV - Dreyfus, Henry. Rca Television, 1955. Published in Mediamatic Magazine Vol. 1#1 (1986)
WINFRIED SCHEUER
De Duitse ontwerper WINFRIED SCHEUER ziet deze ontwikkeling anders; niet gericht op het (visueel) minimaliseren van het techniek-volume van de TV, maar op het ontbloten van het technische deel.
Zijn volgende fase (1990!) is weliswaar een TV met een hele smalle rand rond het beeldscherm, maar aan de achterkant steekt er een relatief grote rechthoekige doos uit.
In 1983 presenteerde hij een prototype volgens zijn concept '1990'. Ais uitgangspunt heeft hij de Sony trinitron beeldbuis genomen. Het beeldscherm zit boven in een rechthoekige frontplaat. Onderin de plaat zit de luidspreker. Aan de achterkant is ter hoogte van het beeldscherm een blokvormig element met ribbelstructuur geplaatst. Het blok wordt ondersteund door een poot met een dop aan het eind die uitloopt in een punt. Door het verschil in textuur, kleur en vorm lijken voor- en achterkant twee afzonderlijke delen. Dit effect wordt nog eens versterkt door het grote handvat boven aan de TV. Het nodigt uit het beet te pakken en zo met de voorkant weg te lopen, terwijl de achterzijde blijft staan. Als je het op deze manier bekijkt is SCHEUER's TV ook een logische stap in de ontwikkeling naar de platte beeldbuis.
Na het scheiden van de twee delen blijft een platte TV over.
Functioneel/expressief
Het sterke contrast tussen de voor- en de achterkant geeft samen met details als de grote aan- en uitknop, handvat, poot met puntvormige dop en de ronde bal aan het eind van de antenne het TV-antwerp van WINFRIED SCHEUER een zeer expressief uiterlijk. De vorm bevat duidelijke verwijzingen naar het functioneren van het apparaat.
De voorkant lijkt op een toneelpodium. Hij nodigt uit ervoor plaats te nemen en te wachten tot het doek opgaat. De (koel) ribbelstructuur van de achterkant doet zeer 'high tech' aan. Het is een verwijzing naar de techniek die erin opgeborgen zit. Het overdreven grote handvat, zoals je het aantreft op glazen deuren van een winkel of kantoor, en de dikke aan- en uitknop laten geen twijfel bestaan over hun functie.
SCHEUER's TV is dus functioneel expressionistisch te noemen.
MELNIKOV
Op de schetsen zien we dat SCHEUER de voorkant opvat als theaterfront of picture frame. High tech back heeft hij doorgestreept. Misschien omdat de getekende achterkanten niet allemaal die associatie oproepen? Bij de schets met de geribbelde achterkant heeft hij het woord satellite look geschreven. Een satelliet, wonder van technisch en elecrronisch vernuft. Het uitzenden van TV-programma's is er onlosmakeliik mee verbonden. Door de achterkant een satelliet-achtig uiterlijk te geven drukt hij, zoals boven al aangegeven, het technische karakter ervan uit.
Bij de schets eronder staat à la TATLIN? Het vraagteken is op zijn plaats want Scheuer bedoelt waarschijnlijk à la MELNIKOV; ik heb geen object van TATLIN kunnen vinden dat duidelijke vormovereenkomst heeft met SCHEUER's ontwerp. De achterkant lijkt eerder geleend te zijn van een gebouw van de Russische architect KONSTANTIN MELNIKOV, namelijk de Rusakov Club uit 1927/29, een opvoed- en trefcentrum voor de arbeiders. Vanaf 1915 werden er in Rusland veel van deze clubs gebouwd naar model van de Franse maisons du peuple.
Naast revolutionaire en ideologische redenen vormde het alcoholprobleem een belangrijke aanzet bij de gemeentebesturen van de grote steden om in verschillende districten dergelijke gebouwen uit de grond te stampen. Ze werden uitgerust met leeszalen, concertpodia, congreszalen en bioscopen. Een doorsnede van het Rusakovgebouw laat zien dat het publiek hoog boven in het schuine gedeelte kon kijken naar een theater-, muziek- of filmvoorstelling. Door zijn TV deze vorm te geven heeft SCHEUER als het ware de kijksituatie binnenste buiten gekeerd. De televisiekijker wordt bekeken door het 'publiek' dat in de TV zit. In tegenstelling tot zijn uitgevoerde ontwerp, waar de practische funktie van de verschillende onderdelen duidelijk afleesbaar is, heeft dit papieren ontwerp een meer symbolische lading. Door de verwijzing naar de Rusakov Club krijgt de tekening de betekenis van een schouwburg, een bioscoop; een kleine architectuur waar cultuur gebracht wordt. En wel massacultuur, cultuur voor de arbeidersklasse.
Eindfase of tussenfase?
WINFRIED SCHEUER maakt de TV tot een voorwerp dat je met plezier in je huis zet. De meestal neutrale, onpersoonlijke kast, waar je alleen aandacht aan besteedt als er een programma op te zien is wordt door SCHEUER omgevormd tot een spannend en speels apparaat. De sterke contrastwerking tussen voor- en achterkant is hier vooral debet aan. Ik denk dan ook niet dat SCHEUER de ontwikkelingslijn die hij geschetst heeft wil doortrekken naar de platte TV. Zijn toestel met een duidelijk aanwezige achterkant vormt een uitdaging voor een ontwerper. Het biedt vele mogelijkheden om te experimenteren met de vormgeving. Een platte beeldbuis doet dat niet.
Alles wijst er echter op dat de achterkant zal verdwijnen. Het techniek-volume van electronische apparatuur neemt in hoog tempo af. Blijven over de bedieningsorganen (afstandsbediening) en in het geval van de televisie de (platte) beeldbuis, die bij wijze van spreken zo aan de muur gehangen kan worden. Het beetje micro-electronica dat het eigenlijke werk doet neemt zo weinig plaats in, dat het als visueel onderdeel wegvalt. SCHEUER zit dus met zijn functioneel expressionisme op een dood spoor.
Ontwerpers zullen het meer in de richting van een symbolische vormgeving (zoals bij het niet verder ontwikkelde MELNIKOV-idee) moeten zoeken.
De vorm als metafoor voor het gebruik. De toneel-connotatie van SCHEUER's voorkant past al wel binnen dit concept.
Daarnaast zal bij de (afstands)bedieningsorganen de tactiele kwaliteit van het object een steeds belangrijker rol gaan spelen.
Al met al lijkt het jaartal 1990 bij SCHEUER's laatste ontwikkelingsstadium, beter door 1980 vervangen te kunnen worden.
Mocht u iets willen citeren: Possel, Jans. "TV-Design." Mediamatic Magazine vol. 1 # 1 (1986).
Literatuur:
Hans Friedeman, Het priegelwerk van de platte beeldbuis, in De Volkskrant 11 januari 1986
S. Frederic Starr, Melnikow, solo architect in a mass society, Princeton, New Jersey 1978
R. Baacke, U. Brandes, M.Erlhoff, Design als Gegenstand, und der Glanz der Dinge, Berlijn 1984