Glokale ontwikkelingen: storyscape
Hussel community en heritage door elkaar en voilá, het internationale gespreksonderwerp van dit najaar. Deze thema’s stonden ook centraal op de algemene vergadering van de International Council of Monuments and Sites (ICOMOS) eind september, met als onderwerp ‘Spirit of Place’. Deze titel verwijst naar verhalen, herinneringen en interpretaties met betrekking tot monumenten, archeologie en plekken (landschap), door vooral de ‘gewone mensen’: de community. Deze verhalen voegen iets toe, ze schijnen een ander – in dit geval: niet professioneel of theoretisch – licht op erfgoed. Maar hoe komen we aan deze verhalen? Hoe betrekken we communities bij erfgoed?
Ned Kaufman, verbonden aan de Cornell University in New York, heeft hiervoor een mooi instrument ontwikkeld: Storyscape . Storyscape, aldus Kaufman, wordt gevormd door zowel plekken als tradities: ‘A cityscape [is] composed not merely of urban form but of traditions, memories, feelings and stories.’ De erfgoed-gerelateerde waarde zit daarbij in ‘the imprint of personal and communal stories on the environment – encompasses sites associated with history, tradition and memory.’ Door Storyscape als begrip te verkennen en te gebruiken, kunnen de verhalen in de stedelijke omgeving worden geïdentificeerd. Deze verhalen helpen mensen bij het vormen van identiteit, het behouden van hun sociaal en cultureel vermogen, en het ontsluiten van historische verhalen. Storyscape ondersteunt zodoende burgerschapsontwikkeling. Dit proces staat nooit los van de bewoners die de tradities in hun dagelijks leven vormgeven. Het bijzondere van dergelijk immaterieel erfgoed is vooral de onbedoelde, dagelijkse (of maandelijkse) aard. Het doen van boodschappen, het samenkomen in de kroeg: gebruiken en gewoonten verbonden aan een specifieke plek, in een specifieke (stedelijke maar ook sociologische en historische) context.
Wijkgericht
Storyscape is goed te gebruiken als uitgangspunt bij het stimuleren van een dialoog over erfgoed. ‘Dialogue and heritage’ was ook de titel van het eerste ‘European Heritage Forum’, georganiseerd door de Europese Commissie, de Raad van Europa en de Belgische gemeenschappen in het kader van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog op 25 en 26 oktober jongstleden in Brussel. Tijdens dit forum stonden drie vragen centraal: Waarom draagt erfgoed bij aan dialoog? Hoe kan erfgoed bijdragen aan een betere dialoogvoering en onderling begrip? En: Hoe kunnen wij erfgoed inzetten om dialoog te stimuleren? Maar, zo rees de vraag al gauw, wat vinden de mensen zélf belangrijk in hun omgeving? En waarom?
Deze focus op de bewoners van de wijk en de communities die je wilt betrekken sluit goed aan op de belangrijkste les van de studiedag ‘Professionals #2’. Net als op de Brusselse bijeenkomst stond op deze dag het thema ‘wijkgericht werken’ centraal. Hoe werk je als kunstenaar of erfgoedprofessional in en met ‘de wijk’? ‘Het meest belangrijke’, aldus de tijdens de studiedag geïnterviewde Engelse beeldend kunstenaar Michael McMillan, ‘is om je als cultureel professional bewust te zijn van jezelf. Realiseer je hoe de wijkbewoners jou zien, kijk met hun ogen.’
Om tot concrete uitwisseling te komen, met name op het gebied van cross-overs tussen erfgoed, kunsten en welzijn, was een deel van het programma ingericht met thematafels naar projectfase: idee, concept, voorbereiding, uitvoering en evaluatie. Aan elke tafel werd een best practice gepresenteerd en gingen de deelnemers geïnspireerd met elkaar in gesprek. Ook werd er naar aanleiding van onderzoek van masterstudenten van de Universiteit Utrecht een publicatie gepresenteerd over de do’s en don’ts op het gebied van wijkgericht werken met kunst en cultuur.
Uit deze studiedag, en ook uit de hierboven genoemde discussies, blijkt dat er juist vanuit internationaal perspectief een directe relatie bestaat tussen de wijk, immaterieel en materieel erfgoed. Het blijkt ook dat de verhalen van bewoners of betrokkenen grote waarde toevoegen aan hun omgeving, en dus aan hun erfgoed.
En toen…
Op het vlak van wijkgericht werken, stedelijk omgeving, migratie, diversiteit, interculturele dialoog en een glokaal perspectief zijn er kortom enorm veel aanknopingspunten. Maar hoe maken we deze aanknopingspunten concreet? 2008 was het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog; in 2009 is het thema ‘Innovatie en Creativiteit’. Hoewel het ene thema het ander niet uitsluit kunnen we niet om de constatering heen dat er op het gebied van interculturele dialoog pas net een begin is gemaakt. Erfgoed Nederland wil hier dan ook mee verder.
Op 12 december vindt de landelijke officiële afsluiting van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog plaats. Erfgoed Nederland presenteert hier de werktafel ‘Wijk, migratie en Europa. Interculturele dialoog… en toen?’ Deze werktafel laat zien dat Erfgoed Nederland het gedachtegoed van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog wil voortzetten. De afsluiting van het themajaar betekent voor Erfgoed Nederland, maar ook voor de landelijke organisator Kosmopolis NL, dan ook tevens een nieuw begin. Erfgoed Nederland wil in 2009 een internationale werkconferentie beleggen om te komen tot een structurele Europese samenwerking in het kader van de interculturele dialoog. Migratie, wijkgericht werken en community arts vormen sturende thema’s, maar ook de verankering van het thema diversiteit speelt hierin een rol. Een innovatieve en creatieve benadering in Europees perpectief ligt hierbij voor de hand.
Het verslag van de studiedag ‘Professionals #2’ is na te lezen op de website van Erfgoed Nederland (www.erfgoednederland.nl/programmalijnen/erfgoed-en-culturele-diversiteit/publicaties)