Mediamatic Magazine no. 5#4 Jorinde Seijdel 1 jan 1991

Krimp!

Lijnvluchten naar de maan moeten niet meer te lang op zich laten wachten , want de aarde lijdt aan krimp.

Zonder werkelijk kleiner te worden krijgt ze een steeds geringere uitgebreidheid, mogelijk ontaardend in haar onzichtbaarheid. en waarom niet? De planeet heeft al een hele geschiedenis van metamorfoses achter zich; eens was zij plat, toen rond, en als ze nu dan onzichtbaar wordt, betekent dat niet haar verdwijning maar het vervagen van haar bekende, ronde contouren.

Vergroot

Schrink! -

Voorlopig volgt de aardbol nog de ‘de beweging van een krimp’: door de verdwijning van de werelden van verschil, de akelige nauwkeurigheid van het Westerse teles- coop-oog en de verblindend snelle doeltreffendheid van transport en telecommunicatie staat ze in het teken van een ‘nieuwe nauwheid’. Met de mondiale uniformisering van cultuur èn natuur, met de doorzichtigheid - aankondiging van de nieuwe onzichtbaarheid - en de afgang van de afstand komt alles zo vervaarlijk dicht bij elkaar te liggen dat een implosie niet kan worden uitgesloten. Niet zoiets duisters als het einde van de wereld, maar de ontbinding van haar oude vorm door de duizelingwekkende versmelting van de dingen met hun beelden, de dingen onderling. Een moment dat zich onopgemerkt zal voltrekken, zonder drama, bloed en dood, maar erna zal niets meer hetzelfde zijn. Is er op de Maan ook patat?

De tijd dat een wereld groter werd door overschrijding van een (imaginaire) grens, is voorbij sinds de topografie zich meester heeft gemaakt van de aarde, de metingen zijn verricht en de valkuilen zijn gedempt. Amerika was een ontdekking, een 'nieuwe wereld’; na het uitroeien van de Indianen werd ze een Europese fata morgana, een op te vullen leegte in plaats van een andere realiteit.) De expansiedrift van het Westen, de groei van het westerse, de beweging van de krimp. Incredible shrinking world. Columbus durfde zijn grote reizen pas aan na het lezen Pierre D’Ailly s Imago Mundi dat hem ervan overtuigde dat de Aarde rond was. Zo bezeilde hij 33 dagen de Atlantische Oceaan zonder land te zien, zonder in een peilloze diepte te storten. Omdat het hem ontbrak aan elk referentiepunt, meette hij zijn snelheid door in het water te spugen en naar zijn wegdrijvende fluim te kijken.

Het exotisme groeit

Terwijl de verschillen tussen ‘hier’ en ‘daar’ (ver weg en dichtbij), tussen 'natuur' en 'cultuur’ (echt en vals) vervagen, wordt de herinnering aan wat verloren is gegaan, wanhopig gekoesterd in de dierentuin, het museum en het reservaat. Het museum bewaart lukraak wat we niet weg durven te gooien; in de semi-wildheid van het reservaat verplichten we een aantal kadavers om door te leven. De dierentuin: vroeger ging je er zien wat vreemd was en van ver kwam, nu zie je er wat ten dode is opgeschreven. (Een Spaanse krant berichtte onlangs dat de Kuwaitse zoo voor driekwart is leeggegeten door hongerige, Irakeze militairen: kanonnevlees viert feest met giraffevlees.)

Het exotische is verdwenen, wat niet wegneemt dat het exotisme groeit: de kwelling van de nostalgie leidt naar de scharrelkip met haar authentieke eieren. Haar artificiële kakelversheid wordt echter uitgelachen door de salmonella (zoals het computervirus giechelend de 'chip' om zeep helpt en het Ams-virus macaber glimlachend afrekent met het eeuwige leven).

Met de verdwijning van de natuur verschijnt het 'milieu'; verontrustende herinnering die als schijnfiguur van hogerhand alleen maar last bezorgt (wie gelooft er nog in die ene boom?). 7'Kruiden Shampoo en De natuurlijke frisheid van Fa produceren afdoende, bedwelmende geuren. Maar misschien beleven we nu louter het afscheid van het langgekoesterde idee van de ‘schilderachtige' natuur, geïdentificeerd met onschuld, romantiek, primitivisme, vlinders en brullende leeuwen. Als de natuur evengoed een bedenksel van de literatuur, schilderkunst en filosofie kan zijn. is ze niet werkelijk verdwenen... de stad is een jungle en quantumfysica is Zenboeddhisme.

Onze supersonische vliegtuigen brengen u in een mum van tijd naar een plekje onder de zon. In onze 3-sterren vakantiebungalows zal het u aan geen enkele luxe ontbreken. Voel u heimaal thuis in een zorgvuldig uitgekozen, exotische omgeving. Voel u helemaal thuis! Weg zijn en toch thuis zijn; het kan allemaal in de air-conditioned wereld van het verzekerde toerisme. Het laat de toerist onverschillig dat zijn reizen hem niet meer naar iets anders brengen, maar naar hetzelfde. Tenslotte wil hij geen avontuur maar mooi weer, en als bewijs van zijn lijdelijke ver- kassing stuurt hij het thuisfront een Ansicht met vreemde postzegel en koopt hij een ‘authentieke' souvenir. (Ooit werden de inboorlingen verleid door glimmende 'fake' kralen. Zoete wraak.) De op goedkope exotica jagende toerist laat zich door niets zo van de wijs brengen als van het verschijnsel dat de dingen in zijn vakantieland 'opeens' niet meer 'spotgoedkoop' zijn, maar even veel kosten als thuis. Het voordelig winkelen in de taxfree shop van het vliegveld mag niet onderbroken worden, dus als de uitverkoop ten einde is. wordt het land dat intussen naar het beeld van de toerist werd herontworpen onverbiddelijk verlaten en vervangen door het volgende te plunderen paradijs.

Laat u verblinden door de prachtige omgeving. De toerist kan zijn lot blind ondergaan: zijn ogen zijn vervangen door de cameralens die nerveus de pittoreske mise- en-scène aftast en de monumenten en panorama's als braillepunten gebruikt. De omgeving hoeft niet langer gezien of gelezen te worden als het geheugen is vervangen door de videotape of fotorol. De toerist in zijn omgeving is als het hoofd dat speciaal voor de foto even het levensechte maar bordkartonnen decor uitsteekt.

Virtuele zelfbevrediging

De efficiëntie van huishoudelijke apparatuur als de telefoonbeantwoorder, autotelefoon, faxmachine, videorecorder, walkman en personal computer is er op gericht om niets verloren te laten gaan. om niets aan het toeval over te laten, om niets te missen, om geen tijd te verliezen, om het verschil tussen aanwezigheid en afwezigheid, tussen dag en nacht op te heffen: De altijd 'aangesloten' mens kan slapende 'wakke' zijn en zijn wek doen. berichten uitzenden en berichten ontvangen. Hij is de haperende stand-by geworden van zijn eigen elektronika en verdwenen in zijn zelf geschapen communicatie-'loop'. Wat e groeit is de redundantie, wat er telt is de interface, en wat er krimpt is de boodschap. (Voor de zoveelste keer kreeg hij haar antwoordapparaat aan de lijn en voor de zoveelste keer liet hij na de pieptoon toch zijn hunkerende boodschap achter... Voor de zoveelste keer hoorde zij - terwijl ze net haar haar aan het doen was - zijn huilerige stem door de kamer schallen. Geïrriteerd zette ze het volume van het apparaat op nul en begon aan de volgende krul.) De spontane censuur die er met de nieuwe apparatuur kan worden toegepast of per ongeluk ontstaat, verschilt uiteindelijk niet zo veel van die waaraan bijvoorbeeld Vaclav Havels briefwisseling met Olga onderworpen werd door het gewezen Tsjechoslowaakse staatsapparaat'. In de gesmeerd lopende machines wemelt het van tevergeefs uitgesproken zinnen.

Draai 06-(3)241054 en uw ondeugendste fantasieën worden beantwoord (life!) door ons bereidwillige ‘team' waar niks te gek voor is... Er wordt wel een grote aanspraak gemaakt op uw vertrouwen, want niks verzekerd u dat uw telefoonpartner werkelijk, op uw aandringen, nakend onder de keukentafel zit (het realistische geluid is bedrieglijk). De telefoonlijn ontneemt de seks haar lijfelijkheid en maakt het spel. ondanks de directe verbinding, volslagen virtueel. Solitaire zelfbevrediging via het 'peep ear. waarbij de voorstellingen van de beller in geluiden worden omgezet; hij hoeft niet meer stiekem te hijgen maar kan via de telefoon in directe verbinding treden met... wie anders dan zichzelf.

Brainmachines: elektronisch voedsel voor de geest, middel voor relaxatie, meditatie en creatieve stimulering. Nu we ontdekt hebben dat we via de elektronische 'relaxbril' onze hersengolven kunnen beïnvloeden, worden we eindelijk ontslagen van de plicht ran ons 'door goed te doen. goed te voelen'. Niks houdt u meer tegen om op straat oude vrouwtjes te slaan, of om de baby 's van uw vrienden gemeen te knijpen. Tijdens de daad overtroeft u uw ouderwetse schuldgevoe lens gewoon met een stoot Ot-golven: via een druk op één van de programmaknoppen van uw nieuwe bril voelt u zich heerlijk ontspannen. Voor als u genoeg hebt van de radicale verveling van uw bestaan en 'drugs' u te morsig zijn...

12.556 Straten

De cijfermatige uitdrukking van allerlei zaken in grafieken en tabellen viert zege alsof de wereld er inzichtelijker van zou worden, alsof de rekenmachines platonische waarheden verkondigen, terwijl ze louter reproduceren. Tcrugkccr naar de platte wereld van het vogelvluchtperspectief in de heden daagse vorm van de statistiek, een In feite archaïsche methodiek. Ontwapenende reisgids: Bandana; 2000 jaar geschiedenis. 3 miljoen inwoners, 12.556 straten (beplant met 34.000 bomen), 3 grote parken, 1 vliegveld, 3 universileiten, 1 operagebouw, 1 concertgebouw, 2 kathedralen, 47 bibliotheken, 98 ziekenhuizen,
53 consulaten, 42 musea, Ontelbare bioscopen, theaters, cabarets, discotheken. Alle sporten. Alle sporten!

Bij de transmissie van 'live' gebeurtenissen, bijvoorbeeld een tenniswedstrijd, probeert dc TV voor de kijker thuis het gemis van de dimensie van het lijfelijk aanwezig zijn tc compenseren met een stortvloed van extra informatie, die niet alleen bestaat uit de emoties van dc verslaggever maar in toenemende mate uit de alerte analyses van de computer die elke slag van de spelers telt en classificeert en tc pas en tc onpas onderaan het beeld in cijfers herhaalt, per game. set. match, toernooi, volledige carrière. (John McEnroe. 1/2 finale flushing Meadows 1990: eerste set; 3 aces. 2 persoonlijke fouten, 5 smashes, 4 scènes: McEnroe 198090:2000 aces. 1497 persoonlijke fouten. 3929 smashes. 2001 scènes, enzovoort.) Deze statistiekjes, gecombineerd met de vertraagde herhalingen van dc winnende of verliezende bal en close-ups van de al naar gelang de gang van het spel wisselende gezichtsuitdrukkingen van personality's in het publiek, overtreffen de eigenlijke wedstrijd die meer, als een groot videospel, de computer en de camera lijkt te volgen dan andersom. Het ontbreekt er alleen nog aan dat niet dc spelers maar hun röntgenbeelden op het scherm verschijnen, zodat je. ongehinderd door het vlees, kunt genieten van de wisselende hartslag, hel scharnieren van dc holten en het verrekken van de spieren. Door dc kunst van het tellen en de impertinente camera wordt de wedstrijd doorzichtiger dan doorzichtig en verdwijnt het oorspronkelijke spektakel van het spel in de gelijktijdige simulatie ervan.

Binnenkort zal het heel gebruikelijk zijn om 'life' sportevenementen ter plekke te ondersteunen door grote videoschermen waarop alles beter te zien is dan in het 'echt'. Onlangs present bij het optreden van een illustere popzanger, in een enorm sportstadion, drong het lot me door dat de ster niet meer in leven was. Dc afstand tussen mijn zitplaats en hei podium was zo groot dal ik niet geloofde in hel poppetje dat ik zag. Toen ik mij vervolgens wilde overtuigen en me een weg door de staande mensenmassa drong, verging het zicht me helemaal. Nei op tijd - ik werd dc vreugde van de 'life' ervaring zat kwamen dc rcusachtige videoschermen tol leven... Ik kon weer gaan zitten en het podium mijn rug toedraaien. De volgende ochtend las ik in dc krant over de dood van een illustere popster, en wel om 22.00 de vorige avond, hel tijdstip dat het concert begon...

Grootheids!

Om voor mijzelf een gevoel van ruimte te scheppen, schreef ik vroeger na mijn naam. straatnaam en stad. altijd in mijn schriften: Noord-Holmd. Nederland. West-Europa. Europa. Noordelijk Holrond, Aarde, Melkweg, Heelal. Kinderlijke grootheidswaanzin? Besef van ruimte wordt vaak in even grote mate gecreëerd door wat je ziet, als door wat je niet ziet maar kunt vermoeden, in die Tin heeft ruimte mei de onzichtbaarheid van de 'verte' te maken. Wat je niet ziet speelt duns een steeds kleinere rol en is ondergeschikt gemaakt aan de poging om met behulp van telecommunicatie en supersonisch transport het verschiet van de ruimte te doorboren, het hier en daar met elkaar te laten samenvallen, het heden in de horizon van de toekomst te laten verdwijnen- De ruimte aan flarden gescheurd door het geweld van de motoren en elektroden: de flarden vervolgens weer geënsceneerd in fragmenten waarvan de grenzen bepaald worden door de grootte van het scherm. Het telescoopoog leidt niet tot helderziendheid maar vraagt om steeds meer spiegels: de snelheid van de motor brengt je nergens meer omdat hij de afstand heeft overtroffen en de lag van de jet lag tot normale tijd ruimte heeft gemaakt. Dc hardnekkige wens om het gezichtsveld te vergroten en sneller te gaan dan het licht heeft alles te dichtbij gebracht (alsof je met je neus zo dicht op een boek gedrukt zit. dat je alleen nog maar een waas voor je ogen ziet).

The most beautiful thing in Tokyo is McDonald's. The most beautiful thing in Stockholm is McDonald's. The most beautiful thing in florence is McDonald's Peking and Moscow don't have anything beautiful yet. America is really the beautiful (andy Warhol).

'Big Mac' is eating us: de universele hamburger die iedereen lust. De cum laude afgestudeerden van de McDonald's University hebben grote kans op uitzending naar het buitenland. Het nieuwste McDonald's filiaal bevindt zich in een Aboriginal-reservaat aan de voet van de Macdonald Mountain (leve het toeval) in Australië: uit efficiëntie-overwegingen is enigszins afgeweken van de gebruikelijke MD-architectuur door de toonbanken 10 cm lager te maken. In het reservaat bestaan ook plannen, al in een vergevorderd stadium, voor de oprichting van een museum voor moderne kunst dat schuin tegenover de MD gesitueerd zal worden. (Het is nog niet zeker of de schilderijen er 10 cm lager worden opgehangen). Een anonieme Sudneyse verzamelaar heeft toegezegd om, uit niet nader gepreciceerde sentimentele overwegingen, een aantal stukken uit zijn collectie aan het museum te schenken. (Zittende Vrouw van Van Gogh, een zeefdruk van Appe, acht ongesigneerde en ongedateerde krijttekeningen van Pollock, drie beelden van ene Bazinet, een Dali uit 1987, een Esparbé-Gasca en nog meer werken van bekende, westerse meesters). De museumcomissie heeft zich verheugd getoond met deze 'genereuze gift' die, aldus de commissie, een coherent beeld toont van de moderne kunst. Inmiddels heeft een woordvoerder van MD laten doorschemeren dat zijn filiaal zich gedurende een jaar bereid verklaart om bij de aankoop van twee 'Big Macs' een toegangskaartje tot het museum te schenken: Md verheugd zich er op het kunstgenot onder de plaatselijke bevolking te stimuleren. Een aantal Aboriginals heeft protest aangetekent tegen deze uitlatingen en aan MD en het museum in oprichting laten weten het uit ethische ovewegingen niet eens te zijn met de 1o cm, verlaging: alsmede wijzen ze op de in het reservaat redelijk aanwezige aboriginal-kunst. Een nog ongeidentificeerd instituut uit Tokyo, Japan, dat ruchtbaarheid van deze zaak kreeg, heeft haar belangstelling uitgesproken voor de 'rijke collectie etnografica' van het reservaat en een officieel voorstel gedaan tot de overname ervan in ruil voor 2000 high definition Tv's (wordt vervolgd).

De dominantie van het Westerse idee van kunst(geschiedenis) - als bedenksel opmerkelijk volhardend - staat garant voor haar krimo, voor musea die, vervuld van missie-idealen en vals universalisme, over de hele wereld hetzelfde tonen, als een eindeloze tautologie. De Westerse 'traditie', in al haar zelfgenoegzaamheid, zoekt nergens aansluiting, maar eist aanlsuiting van alles dat haar bruikbaar en van 'waarde' lijkt. Folklore heeft haar waarde, mits ontvlooid en goed gewassen. De perverse exploratie/annexatie van het authentieke en exotische dat tegelijkertijd 'compatible' moet zijn, ontaardt in bamischijven, world music, en in Magiciens de la Terre, die de ironie van deze hele onderneming verbeeldde door de 'primitieven' hun doodskisten in de vorm van een Mercedes te laten exposeren. Eindelijk zijn ook zij meer gecharmeerd door het 'onechte'.

Het is heel goed voor te stellen dat al de meesterwerken waar de musea vol van hangen helemaal de echte niet zijn maar exacte kopieën, en dat de Rijksdienst de originele stiekem heeft opgeborgen in onze staatsbunkers. (De kunst eindelijk weer ondergronds). Een naïve reactie op het verschijnsel dat de kunst verdwijnt, niet alleen door diefstallen, vernietingingen en het zuur van de tijd, maar door de grote, reizende retrospectieven en mediatentoonstellingen. Vroeger maakte men lange reizen om ergens een bepaald kunstwerk te gaan zien, tegenwoordig is het de kunst die moet reizen. Goed verzekerd en ingepakt toert ze de wereld rond, als een rijke Amerikaanse toerist. Het wachten is op een vliegramp waarbij, bijvoorbeeld, dertien Mondriaans op jammerlijke wijze om het leven komen. (De echte liggen dan nog rustig in de bunker, maar om op schema te blijven zal de Rijksdienst ze toch moeten executeren). Als de meesterwerken de reis hebben overleefd, worden de tijdens hun expositie alsnog verslonden door tienduizenden ogen. 1990 Van Gogh jaar was wel de kunstkrimper van het decennium. Dat was amusant, maar ook de wetenschap doet mee: het Rembrandt-research project zorgt op wetenschappelijke wijze voor de afname van het aantal Rembrandts.

De cultuurbeschermers, gedreven door blinde conserveringsdrift, proberen metd e moed der wanhoop het echte te herdenken, van het onechte te onderscheiden, te labelen en op te slaan. Een grootscheepse historisering van het heden, die impliceert dat wij in geen tijd leven. (De speelfilms die er de laatste jaren over Zuid-Afrika verschenen, vermaken de actualiteit van een 'verschrikkelijke waarheid' tot een fantastisch verhaal en onschuldige fictie, alsof de realiteit te saai is.) Niets mag verloren gaan. De grap is dat de conserverende en reproducerende strategie alleen maar aan de verliezen herinnert, zoals een etnografisch museum ruikt naar uitgestorven culturen. Uiteindelijk vervagen ook de herinneringen... Vondel is een park, Marx is een café, Jesus is een superstar.

De lineaire beweging van de vooruitgang is uitgelopen op de schijnbeweging van de pas-op-de-plaats: de moederloze soldatenpas die in de voortdurende 'afwachting van' verkeert. Zoals het beeld van het heden steeds meer op een video 'still' lijkt, waarvan de pixels het niet meer houden, zo valt de Aarde precies binnen de rechthoekige vormen van het scherm, al puilt ze een beetje uit. (Haar toekomstige vorm laat zich zo makkelijk raden.)

De beweging van de krimp is expansief, dus op de Maan verkopen ze bast patatten. (Binnengekomen bericht: De Aboriginals hebben in hun laatste persconferentie aan het instituut in Tokyo geantwoord al TV's te hebben. Aleen in ruil voor de Zonnebloemen van Van Gogh zijn ze bereid hun collectie over te dragen.)