De opening van Driessens & Verstappens
nieuwe installatie in Mediamatic Supermarkt werkte nogal
desoriënterend. De alledaagse stalen high-tech toon van
deze ruimte hadden ze veranderd in een afgesloten,
monumentale omgeving. Een statige ruimte die eventjes,
maar onmiskenbaar, op een Egyptisch grafmonument leek.
Dat was schrikken, een beeld als van een gebalsemde
nubische farao lag er op de grond. Nu ja, op een eenvoudig
bed lag er een bewegingloos uitgestrekt gedaante. Iets als
een ebonieten Nubische farao.
Niets bewoog aan hem, of
het moest dat witte pluimpje zijn dat in symmetrische
patronen over zijn huid liep. 'Liep' is niet helemaal het goede woord,
als je goed keek zag je dat het aangestuurd werd door de bijna
onzichtbare draden waaraan het was opgehangen. Maar de
zichtbare ademhaling deed de herinnering aan het
grafmonument langzaam vervagen alsof de levensgeest in de
farao weer terugkeerde. Het was werkelijk alsof hij door
Driessens & Verstappen als uit een duizendjarige slaap werd
opgewekt.
De farao heet Jurthy en lag daar zichtbaar behaagd te worden door een
digitale gadget, omringd door het ruim aanwezige publiek
Een serieuze enscenering, of een persiflage op een
dodenopwekking? Achteraf natuurlijk geen van beide. Al was
de suggestie van een Nubisch koningsgraf misschien wat al
te poëtisch. De gedachte dat het hier alleen om een
demonstratie van een sensueel elektronisch gadget ging,
was ook maar de halve waarheid.
Want Erwin Driessens & Maria Verstappen zijn nu eenmaal
kunstenaars. Dus hebben ze te maken met de eeuwige vraag
van kunstenaars hoe het menselijk lichaam uit te beelden.
En hoe die uitbeelding steeds weer te vernieuwen. Dat is
vandaag de dag niet niks. Alle beelden zijn al gemaakt, je
kunt het zo gek niet bedenken of de menselijke gestalte is
wel in enige vorm afgebeeld. Vanaf de tijd dat de Egyptenaren hun
doden tot eeuwigdurende beelden hebben gebalsemd, tot aan
de moderne gehoefde mens van Matthew Barney is er maar
weinig aan het oog van beeldende kunstenaars ontsnapt
Maar er ontbrak altijd nog die interactieve vorm. Al
gebruiken ontwerpers van computerspelletjes al
langer de techniek van de body capturing, kunstenaars
laten liever de eigen verbeelding spreken. Driessens & Verstappen
ontwikkelden een nieuw soort 'schilderskwast', een
binnenste-buiten, in omgekeerde richting werkende kwast.
Geen kwast vol met verf die over het doek strijkt en zijn
sporen achterlaat, maar een kwast die zijn model de maat
neemt. Een kwast die via als zo goed onzichtbare draden de
coördinaten van het lichaam dat hij bestrijkt doorgeeft en
zo, gevoed vanuit de gegevens in een database, het hele
lichaam aftast en onderzoekt.
Een mooi werk, dat zowel sensueel gevoelig als digitaal
opwindend is.
II
Deze installatie is niet uit de lucht komen vallen maar
vormt een voorlopig hoogtepunt waarbij twee gescheiden
ontwikkelingen in hun werk samenkomen. Eerst waren er
de pixels. Met de pixels zijn ze, als iedere
beeldende kunstenaar, natuurlijk als vanzelf vertrouwd.
Vroeger richtten ze daarbij hun aandacht op het
ontwikkelen en uitbouwen van digitale, op brede muurvlakken
geprojecteerde landschappen die op een mooie manier
zichzelf voortdurend vernieuwden. Suggesties van een reis
door de ruimte, maar net zo goed die van een
avondlandschap met een door het wolkenspel steeds
veranderende zonnegloed. Toen brachten ze hun
Kietelmachine naar buiten. Dat is een soort mini-tank
met rupsbanden, die je op je naakte lichaam plaatst en
die je subtiel masserend in een relaxte toestand brengt.
Wie hem gemist heeft, schakelt hier even door naar
www.xs4all.nl/~notnot/. Dit parmantige, mechanisch
aangedreven kieteltankje dat je kan helpen te ontspannen,
dit erg sensuele gadget kent echter maar een enkele
eendimensionale richting en wordt nog niet voldoende
gestuurd op zijn weg.
III
Het is duidelijk dat bij de Kietelsalon de sensuele
prikkeling voorop staat. Maar ik vermoed dat Driessens & Verstappen
er eigenlijk veel meer mee voor hebben. En zelfs als dat
hun bedoeling niet is, kun je een zich opdringende
gedachte niet ontlopen: er wordt hier meer uitgebroed dan
er gezegd wordt.
Ik weet het niet zeker maar ik heb het gevoel dat we bij
de geboorte van een mooi cultureel fenomeen staan. Zoiets
merk je nooit direkt. Niemand kon vermoeden wat de
gevolgen waren toen in de jaren vijftig van de vorige eeuw
het eerste model van de pop Barbie, later aangevuld met
Ken, werd bedacht. Ze zijn de over de gehele aardbol door
miljoenen kinderhanden gestreelde en bevingerde,
vertroetelde en verbaasd bekeken modelpoppen. Ze zijn het
model van een beeld van de mens zoals dat in ontelbare
kinderhoofdjes is vastgelegd. Natuurlijk zijn Ken &
Barbie niet exclusief in dat kinderhoofdje. Veel kans dat
op een wat latere leeftijd Picasso's portretten met
dubbele neuzen en ogen (en het is meteen het ander
uiterste) dit clichébeeld wat nuanceren. Of anders hebben
misschien Dick Bruna's supersimpele vormen (vandaag de dag
door een nieuwe Japanse hype heel mooi geïmiteerd) wat
tegenwicht gegeven aan de latere Kens & Barbies. Maar de
rolmodellen waarmee je als peuter, dan als kleuter dan als
kind genoegen moet nemen - de Ken & de Barbie & de
Nijntje & de Madamoiselle d'Avignon - behoeven in hun al te
duidelijke uniformiteit, hun alomtegenwoordige
truttigheid, aanvulling.
Bij beeldende kunstenaars heeft een superbekendheid zoals
Ken & Barbie in ieder geval altijd veel kwaad bloed
gezet. Is dat iets geruststellends? Dat een paar
clichébeelden model voor al die kinderfantasieën moeten
staan? Uit jaloezie, maar ook omwille van het besef dat
die eenzijdigheid de variëteit verbant zoeken ze steeds
naar nieuwe modellen. Eigenlijk is ieder serieus
kunstenaarsschap bedoeld om aan een al te opdringerige
visuele terreur een tegenwicht te bieden, om met de eigen
beeldtaal een alternatief te bieden voor de massamedia.
Dit soort overwegingen moeten Driessens & Verstappen bezield
hebben bij de ontwikkeling van hun Kietelsalon. En zo
bedachten ze een artistiek alternatief voor Ken & Barbie,
dat niet passief geconsumeerd hoeft te worden, maar
waarbij de fysieke eigenzinnigheden van het publiek zelf
de motor vormen. Want waar de vroegere kieteltank vooral
de huid activeert, geeft hier de huid ook haar bewegingen en
gevoeligheden aan het kwastje door. Hier zijn de prikkels
en de pixels als het ware gelijkwaardig, lopen in elkaar
over, laten elkaar niet los en reageren op elkaars
aanwezigheid. De subtiele effecten van een pixel omgezet
in de prikkeling van het kwastje dat als in een sensuele
diagnostiek over de huid van de deelnemer gaat. Maar wie
is hier eigenlijk degene die verwend wordt? Degene die
daar ligt, denken we allemaal, maar daar denkt het
kwastje misschien wel anders over. Die volgt in dit vraag-
en antwoordspel niet alleen de algorithmen van Driessens &
Verstappen, maar neemt tevens de coördinaten van de lichamen
die hij activeert mee naar de computer. Terwijl onze huid
bekwast en geactiveerd wordt voor sensuele doeleinden,
moeten we erop bedacht zijn dat dit kwastje en de bijna
onzichtbare draden waaraan hij balanceert, het lichaam heel
precies cijfermatig in beeld brengt.
IV
Ik vroeg aan Jurthy die ik aanvankelijk als de Nubische
farao had aangezien hoe effectief hij gekieteld was. Heel
lekker. Niet meer en niet minder. Later ben ik nogmaals
naar Kietelsalon gegaan en dit keer bleek de Supermarkt
heerlijk geparfumeerd. Ingetogen maar toch zelfverzekerd
lag daar Debra, een bewust digitale kunstenares, die, ja
hoe moet je het zeggen, vertroeteld werd door het kwastje,
in gesprek was met het kwastje, of misschien zich wel
inspande om het geheim ervan te achterhalen. Net als ik
leek ze de bedoeling van Driessens & Verstappen doorgrond te
hebben, alsof ook zij begreep dat de menselijke fysionomie
van de deelnemers heel nauwkeurig vastgelegd wordt in een
database waarmee de kunstenaars aan het werk kunnen gaan.
Want het zou me niks verbazen dat de Jurthies & Debras en
al die anderen, de proefkonijnen die zich in de
Supermarkt hebben laten bevoelen en betasten en in
coördinaten hebben laten vastleggen, eerstdaags als echte
digitale poppen gaan verschijnen. Min of
meer levensecht, en van alle kanten manipuleerbaar. En
met zo'n succes dat iedereen zijn favoriete model in
een van de inmiddels vele Kietelsalons wil laten opmeten
en tot pop verwerken.
Ik kijk er nu al naar uit om me sensueel en digitaal te
laten vertroetelen door mijn virtuele Jurthy & Debra...