La Casa Elettrica
Wie kent niet de irritaties, die een slecht georganiseerd huis veroorzaakt, wanneer geen goede huishoudster voorhanden is of wanneer een goede huisvrouw vreselijk hard moet werken om het hu is ieder moment van de dag comfortabel te maken? Alleen machines kunnen ons bevrijden van dit soort slavernij ...1) Zo luidde de aanvang van een artikel in de Edison Review (1930) over La Casa Elletrica, een huis vol elektrische apparaten.
La Casa Elletrica was een villa, die in 1930 gebouwd werd door een aantal rationalistische architecten voor de Triennale van Monza (Italië). De uitgekiende indeling van de ruimte en de zo efficiënt mogelijke plaatsing van elektrische apparaten in de woning moesten zorgen voor een aanzienlijke verlichting van het huishoudelijke werk. In de toekomst zou iedereen, niet alleen maar één bepaalde sociale laag, zo'n huis tot zijn beschikking hebben.
De polemische ontwerpen van Ugo La Pietra zijn op te vatten als een reactie op de object gerichte cultuur waarvan La Casa Elettrica het ontstaan markeerde.
La Casa Telematica
Van een huis vol elektrische apparaten naar een huis vol elektronica is een kleine stap. La Pietra ontwierp zo'n huis in de vorm van een installatie op de Internationale Jaarbeurs van Milaan (1983). La Casa Telematica bestaat uit een kamer en een keuken. De kamer wordt bijna volledig in beslag genomen door een tafel in de vorm van een driehoek, waarvan de punt uitmondt in een lange 'strijkplank' die doorloopt in de keuken. Aan het uiteinde van het driehoekvormige deel staan vier stoelen naast elkaar. Boven op de tafel staat een tv-toestel met de beeldbuis naar de stoelen gericht. Zo kan ieder relaxed naar de tv kijken wanneer het eten is opgediend.
Maar niet alleen tijdens de maaltijd kan men zich vermaken met de meest smakelijke beelden. Terwijl de kok in de keuken het eten voorbereidt aan de hand van een recept uit de culinaire data-base van de keukencomputer, kunnen de anderen hun favoriete videospel aan schakelen of een spannende film bekijken. Door de hele woning staan monitoren en terminals verspreid, zodat ieder zijn eigen keuzekan maken uit het programma-aanbod.
Een huis vol elektrische apparaten en een huis vol elektronica. Beide zijn uitdrukking van techniek. Beide hebben ten doel nieuwe gewoontes in het huiselijk leven te laten zien. Alleen wordt het eerste als een toekomstideaal gebracht en het tweede als een model om de dagelijkse realiteit te begrijpen.2)
De tv-fauteuil
Ook La Pietra's tv-fauteuils uit 1982 zijn een commentaar op de invloed van audio-visuele middelen op ons leven en onze rituelen. Deze fauteuils hebben een beeldbuis in de rugzijde. Ze staan in de huiskamer niet meer met de voorzijden naar elkaar toe, maar worden op elkaars achterkanten gericht. Zittend in de rij, maakt elk gezinslid zijn keuze uit het aanbod van TV programma's. De stoelen zijn uitgerust met koptelefoons, zodat men geen last van elkaar heeft. Ruzie over programmakeuze bestaat niet meer. Er is überhaupt geen ruzie meer.
Counterdesign
Vanaf eind jaren zestig is La Pietra bezig met theoretiseren over het sociale functioneren van design in ons dagelijks leven. Hij behoort tot de generatie ontwerpers, die in de zestiger jaren hun onvrede uitten over de rol die de industriële vormgeving speelt in de consumptie-maatschappij. Design was volgens hen uitgegroeid tot een esthetisch verschijnsel, een consumptieartikel dat alleen maar tot taak heeft de mens te behagen, gerust te stellen en in zijn status te bevestigen. De counter (anti- of radicale) designbeweging, waar La Pietra een representant van was, probeerde via verschillende uitdrukkingsmiddelen deze situatie te dramatiseren en daarmee design te demystificeren. Ze zocht naar nieuwe uitgangspunten.
Systema disequilibrante
Ugo La Pietra ontwikkelde in die tijd zijn theorie over Sistema disequilibrante (destabiliserend systeem). Deze theorie komt erop neer dat, wil de ontwerper een bijdrage leveren aan structurele veranderingen in de maatschappij, hij díe vormen moet benadrukken die de ondermijnende logica van het op productiviteit georiënteerde systeem3) duidelijk zichtbaar maken.
Uitgaand van deze strategie presenteerde hij een aantal modellen die de gebruiker bewust moesten maken van de invloed die de omgeving uitoefent op zijn gedrag. Het eerste model Immersione, onderdompeling, is een soort ton waar de toeschouwer in kan gaan staan zodat de binnenkant van de ton de enig waarneembare omgeving voor hem wordt. Een model van de, ons onherroepelijk omsluitende, dagelijkse omgeving. Het tweede model, La Nuova Prospettiva, het nieuwe perspectief, bestaat uit een variatie op een 17e eeuwse camera obscura. Lens en spiegel zijn verwijderd zodat de gebruiker met het ding het zelfde kan zien als zonder. De toeschouwer moet zich tevreden stellen met zijn eigen subjectieve kijk op de werkelijkheid zonder terug te kunnen vallen op de 'objectieve' keus die anderen hem via de media aanbieden. Het derde model Ambiente Micro, micro-omgeving, is een neutrale cel, uitgerust met diverse telecommunicatie-installaties waarvan het object-karakter is teruggebracht tot het niveau van een waterkraan (inbouw). De bewoner van deze cel kan communiceren met elke plek in de openbare ruimte en is vanuit de openbare ruimte bereikbaar voor iedereen. Symbolisch voor vrije, democratische, ongedirigeerde communicatie.
La ccsa telematica en de tv-fauteuil liggen in het verlengde van La Pietra's modellen uit de jaren 70 omdat hij nog steeds probeert zijn publiek te confronteren met de invloed die de omgeving op het gedrag heeft. De symbolische alternatieven zijn alleen vervangen door metaforen van de dagelijkse praktijk, de toon is wat relativerender geworden.
Hij komt steeds dichter bij de realiteit, sommige van zijn karikaturen blijken door anderen al geproduceerd te worden. De cirkel is rond.
1) Leonardo Benevolo The beginning of modern research, 1930-1940, in: Italy: The New Domestic Landscape, The Museum of Modern Art, New York 1972, p.313
2) cat. tent. Phoenix/New Attitudes in Design, Toronto, Canada 1984, p.46
3) Ugo La Pietra The Domicile Cell: A Microstructure within the information and communications systems, in: Italy: The New Domestic Landscape, The Museum of Modern Art, New York 1972, p.227
Mocht u hieruit willen citeren: Possel, Jans. "Media/Rituelen/Design." Mediamatic Magazine vol. 0 # 0 (1985).